Η γάτα στην ιστορία και τη λογοτεχνία του ανθρώπου

Η γάτα συντροφεύει τον άνθρωπο ως κατοικίδιο από τη χαραυγή του ανθρώπινου πολιτισμού. Στις πρώτες κοινωνίες συνέβαλλε στον καθαρισμό της υπαίθρου από τα φίδια και τα τρωκτικά. Η αρχαιότητα έδωσε στη γάτα έναν πιο ιδιαίτερο ρόλο. Συγκεκριμένα στην Αίγυπτο θεωρούσαν τις γάτες ιερά ζώα και η ποινή για το φόνο μιας γάτας ήταν ο θάνατος. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, όταν πέθαινε μία γάτα στο σπίτι ενός Αιγυπτίου, όσοι ζούσαν εκεί ξύριζαν τα φρύδια σε ένδειξη πένθους. Μάλιστα οι Αιγύπτιοι είχαν μια θεότητα την Μπαστ ή Μπαστέτ , που παριστανόταν με κεφάλι γάτας. Επίσης μέσα στους τάφους των Φαραώ βρέθηκαν χιλιάδες μουμιοποιημένες γάτες , αλλά και ποντικοί ( καθώς οι Αιγύπτιοι πίστευαν στη μετά θάνατον … ζωή).
Από την Αίγυπτο η γάτα πέρασε στη μινωική Κρήτη, στην υπόλοιπη αρχαία Ελλάδα και στη Ρώμη. Κατά το Μεσαίωνα στην Ευρώπη πίστευαν ότι η γάτα κουβαλούσε μέσα της το Σατανά. Έτσι σε πολλές χώρες καταδίωκαν και έκαιγαν τα άμοιρα ζώα, πιστεύοντας ότι έκαιγαν το δαιμόνιο μαζί με την «κατοικία» του. Άλλωστε η Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας είχε δώσει διαταγή να βάζουν γάτες μέσα σε δερμάτινα σακιά, που κρεμούσαν στα δέντρα, για να κάνουν σκοποβολή οι τοξότες.

Αλλά και για τη λογοτεχνία –ξένη και ελληνική- η γάτα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και «μούσα». Ποιος δεν ξέρει το εμβληματικό για τον Έντγκαρ Άλαν Πόε διήγημα «Ο μαύρος γάτος», που είναι μια ιστορία τρόμου και φρίκης; Το ίδιο δημοφιλές και παγκόσμιο best seller είναι το μυθιστόρημα του Λουίς Σεπούλβεδα «Η ιστορία του γάτου που έμαθε σε ένα γλάρο να πετάει» · είναι μια ιστορία αστεία όσο και συγκινητική που «μιλάει» για την αληθινή φιλία και την αποδοχή της διαφορετικότητας. Ας μη ξεχνάμε και του δικού μας Ευγένιου Τριβιζά  το μυθιστόρημα  «Η τελευταία μαύρη γάτα», όπου με λυρισμό και χιούμορ ο συγγραφέας μας παρουσιάζει τη δριμεία καταδίωξη της τελευταίας μαύρης γάτας, την οποία η αδελφότητα προληπτικών θέλει να εξοντώσει. 

Εξίσου πλούσια είναι και η ποιητική ανθολογία που αφορά τις γάτες. Ιδού μερικά ποιήματα που σταχυολογήσαμε …

 «Ο Γάτος και το Πουλί» του Ζακ Πρεβέρ

Pablo Picasso

Ένα ολόκληρο χωριό ακούει θλιμμένο Το τραγούδι ενός πληγωμένου πουλιού
Είναι το μοναδικό πουλί του χωριού
Κι είναι ο μοναδικός γάτος του χωριού
Που το μισόφαγε
Και το πουλί σταμάτησε να τραγουδάει
Ο γάτος σταμάτησε να νιαουρίζει
Και να γλείφει τη μουσούδα του
Και το χωριό ετοιμάζει στο πουλί
Κηδεία επίσημη
Κι ο γάτος είναι καλεσμένος
Προχωρεί πίσω από ένα μικρό αχυρένιο φέρετρο
Όπου είναι ξαπλωμένο το νεκρό πουλί
Το φέρετρο σηκώνει ένα μικρό κορίτσι
Το κορίτσι αυτό δεν σταματάει να κλαίει
Αν ήξερα που σου ’κανα τόσο κακό
Λέει ο γάτος στο κορίτσι
Θα το είχα φάει ολόκληρο
Κι ύστερα θα ’λεγα
Πως το είδα να πετάει ψηλά να φεύγει
Μέχρι τα πέρατα της γης
Κάτω εκεί τόσο μακριά
Απ’ όπου κανείς ποτέ δε γυρίζει
Ίσως τότε πονούσες λιγότερο
Έτσι απλά θα λυπόσουν μονάχα.

Ποτέ δεν πρέπει ν’ αφήνουμε κάτι μισό.

«Όπως οι γάτες» του Τίτου Πατρίκιου

Όπως οι γάτες όταν αρρωσταίνουν
κουρνιάζουν στις πιο απόμερες γωνιές
όσο μονάχες τους να γιάνουν
έτσι κι εγώ σ’ αυτή την κόχη θ’ απομείνω
όσο να πάψει το αίμα μου σε κάθε χτύπο
υπόγεια να σχηματίζει τ’ όνομά σου .
 

Ιδιαίτερη είναι η περίπτωση του Νίκου Δήμου, ο οποίος έχει αφιερώσει μια ολόκληρη ποιητική συλλογή του  με τίτλο «Το βιβλίο των γάτων» στις γάτες της ζωής του. Ένα μικρό δείγμα ακολουθεί:

«Εθνική Οδός» του Νίκου Δήμου

Μικρή γκρίζα γάτα κοιμάται
στη μέση του δρόμου.
Γύρω φορτηγά, λεωφορεία.
Και δεν ακούς τίποτα
τίποτα
παρά την ανάσα της, που λείπει.

Ας μη ξεχνάμε και τα τραγούδια – μελοποιημένη ποίηση ή στίχους –  για τις γάτες, τα οποία μας συντρόφευσαν σε στιγμές περισυλλογής ή  παρεΐστικης διασκέδασης · είτε είναι το μελοποιημένο ποίημα του Νίκου Καββαδία  «οι γάτες των φορτηγών» είτε το χιουμοριστικό τραγούδι των Θανάση Παπακωνσταντίνου ( στίχοι ) Βασίλη Παπακωσταντίνου ( μουσική ) «Ο μαύρος γάτος» ή και η τρυφερή μπαλάντα «Η σερενάτα» που τραγουδάει η Αρλέτα σε μουσική του Λάκη Παπαδόπουλου και στίχους της Μαριανίνας Κριεζή.